Егу ар?ылы ?алыптасатын иммунитет

Сыныбы: 8 сынып.

Сабақтың тақырыбы: «Қанайналым мүшелері»

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: ағзаның ішкі орта мүшелерін еске түсіре отырып, қанайналым жүйесі мүшелерімен танысу, оның ішінде жүрек, қантамырлар және олардың құрлысы, қызметтерімен танысу.

Тәрбиелік: өздігінен ізденімпаздық, білімділік, еңбексүйгіштік, адамгершілік дағдыларын тәрбиелей отырып, салауатты өмір салтын ұстану, өз ойын айта отырып, өзгені де тыңдай білуге, алған білімін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу.

Дамытушылық: жаңа материалды қабылдай отырып, ойлау, есте сақтау, қайта жаңғырту қабілеттерін дамыту.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: презентация

Сабақтың барысы:

І – Ұйымдастыру.

ІІ – Үй тапсырмасын тексеру.

«Бинго» сұрақ – жауап ойыны

1. Ағзаның ішкі ортасына не жатады?

2. ЖИТС ауруы алғаш рет тіркелген мемлекет?

3. Егу арқылы қалыптасатын иммунитет?

4. Гемоглобин қай қан жасушасында болады?

5. Резус- фактор қанда болмаса?

6. Қанның неше тобы бар?

7. Қанның 4 тобын кім, қай жылы ашты?

8. Қанды қабылдайтын адам?

9. Агглютинация дегеніміз не?

10. Қандағы судың мөлшері?

11. 1 мм3 қанда қанша эритроциттер болады?

12. Карл Ландштейнер деген кім?

ІІІ – Жаңа тақырып. Ағзада қанның үздіксіз қантамырлардың бойымен ағуын (қозғалысын) қанайналым дейді.

Қанның қантамырлардың бойымен тұйық түрде, яғни қанайналым шеңберімен ағатынын XVІІ ғасырда ағылшын ғалымы У.Гарвей ашты.

«Қар үйіндісі» әдісі. Оқушылар сызбанұсқа кесте және суреттерді пайдалану арқылы жаңа сабақты түсіндіреді.

1 топ – Жүректің сыртқы сұрылысы

2 топ – Жүректің ішкі құрылысы

3 топ — Артериялар мен капиллярлар

4 топ – Вена мен капиллярлар

Жүректің орташа салмағы:

Жаңа туған нәрестеде – 20г. Ер адамдарда – 350г. Әйел адамдарда – 250г.

Көлденең жолақты бұлшықет ұлпасынан тұрады.

Жүректің құрылысы:

2жүрекше 2қарынша

Тұтас қалқа арқылы екі бөлікке бөлінеді.

Жүрекшелер мен қарыншалар жақтаулы қақпақшамен өзара байланысты болады.

Оң жақ жүрек бөлігінде үш жақтаулы қақпақша.

Сол жақ жүрек бөлігінде қос жақтаулы қақпақша (митральды).

Жақтаулы қақпақшалар тек қарынша жаққа қарай ашылады. Бұған бір ұшы – қақпақша жақтауына, екінші ұшы қарынша қабырғасын бекіген сіңір жіпшелері себеп болды.

Жүрек қуыстарынан қанның ағу бағыттары:

Қан жүрекшеден қарыншаларға қарыншадан артерия қантамырларына қарай ағады.

Сыртын дәнекер ұлпасынан тұратын жұқа қабық перикард қаптайды.

Жүрек қабырғасы 3 қабаттан тұрады

Эпикард Миокард Эндокард

Қан тамырлар түрлері:

Артерия (қызылтамыр) Қанды жүректен мүшелерге ұлпаларға таратады

Вена ( көктамыр) мүшелер мен ұлпалардан көмірқышқыл газына, зат алмасу өнімдеріне, гормондарға қаныққан қанды жүрекке тасымалдайды

Капиллярлар (қылтамыр) ең жігішке қан тамырлар.Барлық мүшелерді торлайды, қан баяу аққандықтан қабырғалары арқылы ұлпаларға оңай өтеді.

ІҮ «Деңгейлі тапсырма»

ІІІ – деңгей.

1. Қанайналым жүйесі дегеніміз не?

2. Қанайналым жүйесіне жататын мүшелерді ата?

3. Қан тамырлары және олардың түрлері?

ІІ – деңгей.

1.Қалыпты жағдайда жүрек 1минут ішінде орта есеппен 5 л қанды тамырларға айдаса, 1 сағатта және 1 тәулікте қанша мөлшерде қан айдайды?

2. 1минут ішінде денедегі қан жүрек арқылы екі рет өтеді. Сонда тәулігіне қанша рет өтеді?

Жауаптар:

1. 60×5=300 рет, яғни1сағ. 300рет. 300рет×24сағ. =7200литр, яғни 1тәулікте 7200литр қан айдайды.

2. 60мин×2=120рет, яғни 1сағ — 120рет

120×24=2880рет, яғни 1тәулікте — 2880рет

І – деңгей.

Жүректің құрылысын атаңыз?

Ү. «Сергіту сәті» Оқушылардың ақпарат қабылдау қабілеттерін дамыту мақсатында қолданылатын әдіс.

18-21-«5»

13-17-«4»

6-12-«3»

6 -дан төмен- «2» балл мен есептеледі

ҮІ. Сабақты бекіту

«Тұжырымдамалық карта» толтырылады. Қай топ жылдам?

«Қантамырлар»- кесте

ҮІІ. Қорытынды. «Жүректен жүрекке»

«Есіңде сақта»

Жүрек – жалқаулықты, енжарлықты сүймейтін мүше. Күнделікті ой еңбегімен шұғылдану барысында үзіліс жасап, дене еңбегімен, спортпен, үй шаруасымен шұғылданып отырса, адамның еңбек ету қабілеті артып, өзін сергек сезінетін болады. Қазіргі күні дәлелдер бойынша адамның ақылдығы оның қимыл әрекетімен түсіндіріледі. Қозғалыс болмаған жағдайда қан айналу жүйесінің жұмысы бұзылады. Ал қанайналу ағзаны қанмен оттек, энергия, глюкоза, т. б.заттармен қамтамасыз етеді. Қан айналу жүйесі шынығуды қажет етеді. Денсаулықты бұзылғаннан кейін емес, бұзылмай тұрып ойлау керек.

VIІІ. Үйге тапсырма: § 36. Сұрақтарға жауап беру.

Жүрек құрылысының суретін салу.

ІХ. Бағалау.

ІV – Бекіту.

1. Жүректің құрылысын атап беріңдер.

2. Жүрек немен қапталған? Жүрек қабынан бөлінетін сұйықтықтың қандай маңызы бар?

3. Терминдермен жұмыс.

1. _______________ қанайналым жүйесінің орталық мүшесі.

2. Жүректің қабырғасы ___________________ тұрады.

3. Жүректен қанды әкететін қантамырлар ___________ деп аталады.

4. Ең ірі артерия қантамыры — ______________ деп аталады.

5. ______________ қабырғалары жақсы жетілген.

6. Жүрекшелерден қарыншаларға қанның өтуін ___________ реттейді.

7. Қанның артериядан қарыншаға кері өтуіне кедергі______________ жасайды.

8. Жүректегі_____________ қанды тек бір бағытта өткізеді.

9. Жүректегі қақпақшалар_________________ қабатынан түзілген.

10. Жүректің қалың бұлшықетті қабаты____________ деп аталады.

Жауабы:

1. Жүрек — қанайналым жүйесінің орталық мүшесі.

2. Жүректің қабырғасы 3 қабаттан тұрады.

3. Жүректен қанды әкететін қантамырлар артериялар деп аталады.

4. Ең ірі артерия қантамыры — аорта деп аталады.

5. Сол жақ қарыншаның қабырғалары жақсы жетілген.

6. Жүрекшелерден қарыншаларға қанның өтуін жақтаулы қақпақшалар реттейді.

7. Қанның артериядан қарыншаға кері өтуіне айшық қақпақшалар кедергі жасайды.

8. Жүректегі қақпақшалар қанды тек бір бағытта өткізеді.

9. Жүректегі қақпақшалар эндокард қабатынан түзілген.

10. Жүректің қалың бұлшықетті қабаты миокард деп аталады.

№33 сабақ Оқу ісінің меңгерушісі_____ Пәні биология Сынып 8 Күні

Сабақтын тақырыбы: § 34. Қанайналым мүшелері.

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды жүректің құрылысы және жұмысы

қанайналымның маңызды қызметтерімен таныстыру.

2.Оқушылардың белсенділігін арттыру. әрекетін басқару оқу материалдарының мазмұнын өмірмен байланыстыру арқылы оқушылардың білім біліктігін дамыту.

3. Оқушыларды салауатты өмір сүруге тәрбиелу..

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Эврикалық сұбхат,сұрақ-жауап.СТО-элементі.

Сабақтың пән аралық байланысы: Валеология,медицина.

Сабақтың көрнекілігі: сызба-нұсқа,трек-сызба, жүрек моделі

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын тексеру.

VІ. Бағалау.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушыларды түгелдеу.

Сабаққа дайындықтарын тексеру.

Оқушыларды топқа бөлу.

ІІ. Жүрек және қан тамырларының құрылысы Адамның жүрегі оң жақ және сол жақ. бөліктен тұрады. Жүректін әр бөлігі құлақша мен қарыншадан кұралады. Құлақша мен қарыншалар қақпақшалар арқылы байланысады. Жүректің қақақшалары деп, кұлақша мен қарынша аралығында ашылып-жабылып тұратын арнайы бөлім.Қақпақшалар тек қарынша жаққа ғана ашылады да, қанның құлақшадан қарыншаға еркін өтуіне мүмкіндік жасайды, сондықтан ол кері қарай ақпайды, үнемі алға қарай ағады. Адамның жүрегі 4 бөлімнен тұрады: екі құлақша, екі қарынша.Қанның тұйық жүрек-қан тамырлары жүйесі бойынша үздіксіз қозгалуы қан-айналым деп аталады.

Жүрек —пішіні конус тәрізді, кеуде куысыньщ сол жақ жартысына жақын, екінші — бесінші кабырға деңгейінде орналасқан куыс бұлшық ет мүшесі. Ересек адамның жүрегінің массасы 250—300 г. Жүрек сүйықтықтың аздаған мөлшері бар жүрек қабында орналаскан. Жүрекшелер мен қарыншалар жақтаулы қақпақшамен өзара байланысты болады. Оң жағы ұш жақтаулы қацпақша, ал сол жақ бөлікте қос жақтаулы қақпақша болады. Қарыншалар жиырылған кезде сіңір жіпшелері қақпақшалардың жүрекше жадқа ашылуына жол бермейді. Сол жақ Қарынша мен колка, оң жақ карынша мен өкпе артериясы шегінде айшық тәрізді қақпацшалар болады. Олардың пішіні — жартылай дөңгелек терең қалта тәрізді. Бүл кдқпакшалар қанды жүрек қарыншасьшан артерияға өткізеді, бірақ канның артериядан карыншаларға кері ағуьша кедергі келтіреді Жүрек қабырғасы үш қабаттан түрады. Сыртқы ка­бат — эпикард жүрек бетін қаптайды, ортаңғы бұлшык ет қабаты — миокард еріксіз жиырылатын ерекше көлденен жолақты бұлшық ет ұлпасынан түзілген. Ішкі кабат — эндокард жүректің ішкі қабатын жөне жүрек қакпақшаларын түзеді.Он жақ қарынша қабырғасы — жұқалау, ал жүрекше қабырғасы одан да жұқа болады.

Артериялар — қан жүректен барлық мүшелер мен ұлпаларға ағатын тамырлар . Олардын ішіндегі ең ірісі — қолқа (аорта). Ол сол жақ қарыншадан басталып, артерияларга тармақталады. Артерия қабырғасы қалың, иілгіш және серпімді. Олардың қүрамына арасынан созылгыш талшықтар өтетін бірыңғай салалы бұлшық еттер кіреді. Артерия жүректен қашықтаған сайын тармакталып, капиллярларга айналатын, арнасының диаметрі, шамамен, 100 мкм артериолага айналады.

Капиллярлар — ең жіңішке қан тамырлары. арнасы 4—20 мкм құрайды, ал қабырғасы жалпақ жасушалардың бір қабатынан тұрады Онда үлпанын 1 мм2-нде 200-ден көп капилляр бар. Адамда капиллярлардың жалпы саны 2 млрд. Капиллярға таралған артерия қаны біртіндеп вена қанына айналады да, венаға түседі.Капиллярдың вена үшы бірігіп венула түзеді, ол венаға айналады. 1- төменгі қуыс вена.

2- бұшықет. 3- май ұлпасы.

4- оң жақ қарынша.

5- өкпе артерисының айшықты қаңпақшасы

6- Он жақ жүрекше.

7- жоғарғы қуыс вена

8- қолқа. 9- Өкпе артериясының тармағы

10- сол жақ жүрекше

11- өкпе венасының тармақтары

12- қолқа қақпақшасы

13- қос жақтаулы қақпақша

14- Он жақ қарынша

15 –қалқа

16- Сіңір жіпшелері

18- үш жақтаулы қақпақша 17-

.

Веналар — қан лүтелер менұулпалардан жүрекке агатын ірі тамырлар. Вена кабырғасы артерия ағасынан жұка, сондай-ақ бұлшық ет және созылғыш талшыктар аз . Венаның ішкі қабырғасы қанының бағыты бойынша орналасқан қалта тәрізді

ІІІ. Толпен жумыс

Есептер шығару. Адам ағзасындағы қан мөлшерін анықтау. Қанның меншікті салмағы 1,06г/см3, қанның мөлшеріне дене салмағының7% сай келеді. Адамның салмағы ~ 50-60-7Окг

Мысалы:60_______100%

х____ 7%

Х= (60*7) /100 = 420 / 100 ^4,2*1,06=4,45 қаяның мөлшері — 4,45л

V. 1. Иммунитет дегеніміз не?

2. Туа біткен иммунитетті сипаттаңдар.

3.Жүре пайда болған белсенді иммунитетке сипаттама беріңдер.

4.Жүре пайда болған енжар иммунитет қалай сипаттапады?

5. Емдік қан сарысуы дегеніміз не? Ол қандай жағдайда қолданылады?

6. ЖИТС-тен қалай сақтануға болады? ІV. Үйге §34 оқу.

«С.К?беев атында?ы №56 жалпы орта мектеп» коммуналды? мемлекеттік мекемесі

АШЫ? САБА?

 Орында?ан: биология п?ні м??алімі:  Жумабекова Сандугаш Тулеутаевна

Шымкент ?аласы

Саба?ты? та?ырыбы:   ?анайналым м?шелері.  ?антамырлар.Ж?ректі? ж?мысы, реттелуі.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік:           О?ушылар?а а?зада?ы ?анайналымны? ма?ызын, ж?ректі?

??рылысы ж?не ?антамырлар туралы білімді ме?герту.

Дамытушылы?: О?ушыларды? ал?ан білімдерін жадында са?тау ?абілетін

  дамытып жетілдіру,зейін ?ойып ты?дау?а ?йрету.

Т?рбиелілік:О?ушылар арасында ?йымшылды?ты ж?не сыйласты?ты

 ояту. Т?л?алы?, ізгілік ?асиеттерге баулу ж?не салауатты

  ?мірге т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі:Жа?а білімді ме?герту.

Саба?ты? типі:Аралас саба?.

Саба?ты? ?дісі:Т?сіндіру, с?ра?-жауап, СТО

Саба?ты? к?рнекілігі:   Интерактивті та?та, слайдтар, муляж, тірек-сызба,

                              электронды о?улы?

Саба?ты? барысы: ?йымдастыру кезе?і (о?ушылармен с?лемдесу,т?гелдеу,

                    о?ушыларды топ?а б?лу)

Саба?ты? жоспары:І.?й тапсырмасы

                                1.?ызы?ушылы?ты ояту кезе?і

                                2.Б?шкедегі бас?атыр?ылар

                                3. Пысы?тау с?ра?тары

                                   ІІ.Жа?а саба?

                                1.Ой ?оз?ау

                                2.Ма?ынаны тану (м??алім жа?а саба? т?сіндіреді)

ІІІ.Саба?ты бекіту

1. Топтастыру
2. Танымды? с?ра?тар
3. Есеп шы?ару

І?.?орытынды. Термин с?здер

?.  Ба?алау

?І. ?йге тапсырма

І.?й тапсырмасы  1) «?ызы?ушылы?ты ояту» ?анны? ??рамын зерттеу

    ?анны? ??рамы

?ан сарысуы — 55                            ?ан жасушалары — 45

Су – 90

Т?здар -0,9                                            Эритроциттер

Глюкоза -0,1 н/е 3,3-5,6 м/л                   Лейкоциттер

Н?руыз -7-8    глобулин                      Тромбоциттер

                        фибриноген

                        альбуминдер

2) Б?шкеден шы??ан бас?атыр?ылар

1.Микробтарды ерітетін обыр жасушалар (фагоциттер)

2.?анды ?абылдайтын адам (рецепиент)

3.Егу ар?ылы ?алыптасатын иммунитет (жасанды)

4.Жасушаларды? негізгі ?уат к?зі (глюкоза)

5.Шешекке ?арсы егуді ал?аш рет ?олдан?ан а?ылшын д?рігері

 (Эдуард Дженнер)

6.А?заны? ішкі ортасына не жатады? (?ан, лимфа, ?лпа с?йы?ты?ы)

7.Жа?а ту?ан н?рестені? 1мм3 ?анында ?анша эритроцит бар? (6-7 млн)

8.ЖИТС ауруы ал?аш рет тіркелген мемлекет (А?Ш)

9.Адамны? ?аншасыны? ?анында о?-резус фактор бар? (85 )

3) Пысы?тау с?ра?тары

1.Ж?ректі? ??рылысы

2.?анайналым ше?берлері нешеге б?лінеді??лкен ?анайналым ше?бері дегеніміз не?

3.Кіші ?анайналым ше?бері дегеніміз не?

ІІ. Жа?а саба?  «Ой ?оз?ау»

?ан айналады ж?ректі? ?мірімен

?ан тілдеседі ж?рек деген т??ірімен

А? т?сті, м?лдір ж?не ?ызылданып,

Адам?а к?ш береді п?рменімен

дей отырып, о?ушыларды?  жа?а та?ырып бойынша ?йде дайындап келген м?ліметтерін ты?даймыз. Мысалы ж?мба?тар, ?ызы?ты м?ліметтер

1) Ма?ынаны тану

2)Суреттерге аны?тама

    Ж?рек – ?ан айналым ж?йесіні? орталы? м?шесі. Ж?рек кеуде ?уысында, екі ?кпені? арасында орналас?ан. Ересек адамны? салма?ы 250-300 гр.Ересек адамда ж?рек ?алыпты жа?дайда минутына 70-75 рет со?ады.Ж?рекке к?ш т?скенде со?уы жиілейді.

     Ж?ректі? ж?мысы – бірін-бірі ыр?а?ты т?рде алмастырып отыратын ж?рек циклынан т?рады.Ж?ректі? ?р со?уы 3 кезе?нен т?рады:

     1)ж?рекшені? жиырылуы (0,1сек);

     2)?арыншаны? жиырылуы(0,3сек)

     3)ж?ректі? боса?суы(0,4сек)

Ж?ректі? бір рет со?уына барлы?ы 0,8 сек уа?ыт кетеді.?арыншалар ?рбір жиырыл?анда ?антамырлар?а 70-80 мл,я?ни бір минутта 5-5,5л ?ан ?теді.

 Сен бізді білесі? бе?

Капилляр

Артерия

Вена                                                                       

ІІІ.Саба?ты бекіту

1-тапсырма. Топтастыру

                                       ?антамырлар    

 Салатамыр                       К?ктамыр                  ?ылтамыр

Ж?ректен шы??ан           Денедегі ?анды            ?те жі?ішке зат алмасу

?анды денеге тара           ж?рекке айдайтын       ж?ретін тамыр

татын тамыр                    тамыр

2-тапсырма Танымды? с?ра?тар

1. Ж?ректі? ж?мысы неше кезе?нен т?рады?
2. Ж?рек автоматиясы ?андай ??былыс?
3. Ж?рек ж?мысыны? реттелуі

3-тапсырма «Есеп шы?ару»

1-есеп. ?алыпты жа?дайда ж?рек 1 минут ішінде орта есеппен 6л. ?анды тамырлар?а айдаса, 1 са?атта ж?не 1 т?улікте ?анша м?лшерде ?ан айдайды?

Жауабы: 60 6 360 рет, я?ни 1 са?атта 360 рет

              360 24са? 8640л, я?ни 1 т?улікте 8640л ?ан айдайды.

2-есеп. ?алыпты жа?дайда ж?рек орта есеппен 1 минутта 70 рет жиырылып ке?ейетін болса, 1 т?улікте ?анша рет со?ады?

Жауабы: 6 70 4200 рет, я?ни 1са?. 4200 рет.

              4200 24 са? 100800 рет немесе 1 т?улікте 100800 рет

3-есеп. 1 мин ішінде денедегі ?ан ж?рек ар?ылы екі рет ?теді. Сонда т?улігіне ?анша рет ?теді?

Жауабы: 60 мин 2 120 рет, я?ни 1 са? 120 рет.

               120 24 2880 рет, я?ни 1 т?улікте 2880 рет.

І?. ?орытынды.Термин с?здер

Артериялар-салатамырлар

     Веналар-к?ктамырлар

     Капиллярлар-?ылтамырлар

?. «Бейнет т?бі – зейнет»  деп 3 топты? ?пай саны есептеліп, ?орытынды ба?а шы?арылды.

ТОП

?ызы?ушы-лы?ты ояту

кезе?і

Б?шкеден шы??ан бас?атыр?ылар

Пысы?таус?ра?тары

Топтас

тыру

Танымды? с?ра?тар

Есеп шы?ару

?орытын ды

1.Ж?рек

2.Артерия

3.Вена

?І. ?йге тапсырма беру. ?анайналым м?шелері, ж?ректі? ??рылысы, ж?мысы, реттелуі. О?у, реферат жазып келу.